اشتغال غیرقانونی

کار غیر‌قانونی یعنی اشتغال به کار مزدی، بدون ثبت در بیمه‌ی تامین اجتماعی. کارفرمای شما موظف است شما را در اداره‌ی بیمه‌ی تامین اجتماعی و همینطور اداره‌ی مالیات ثبت کند. بیمه‌های تامین اجتماعی عبارتند از: بیمه‌ی درمانی، بیمه‌ی مراقبت، بیمه‌ی حوادث، بیمه‌ی بازنشستگی و بیمه‌ی بیکاری. بدون ثبت و پرداخت این سهم‌های بیمه‌ها، کار کردن در آلمان ممنوع است. در نتیجه، اگر به ازای در آمد شما از کار، هیچ مالیات یا سهم بیمه‌ای پرداخت نشود، به این معناست که شما مشغول انجام کار غیر‌قانونی هستید. 

همچنان مبادرت به انجام تجارت یا کار صنعتی، بدون ثبت و اطلاع‌رسانی در مورد آن به اداره‌های دولتی مربوطه، کار غیر‌قانونی به حساب می‌آید. برای مثال، اگر در بخش خدمات در منزل برای کسی کار کنید یا مشغول انجام کار یدی هستید و در قبال دریافت دستمزد، صورت‌حسابی تهیه نکرده و مالیات بردرآمد آن را نپردازید. دستمزد این قبیل مشاغل اغلب به صورت نقدی پرداخت شده و شما موظفید برای آن صورت‌حساب داشته باشید. 

از دیگر مصادیق کار مزدی غیر‌قانونی، وقتی است که بدون داشتن اجازه‌ی اقامت یا بدون داشتن اجازه‌ی کار، مشغول به کار شوید:  برای اشتغال به کار، باید اجازه‌ی رسمی کار کردن در آلمان داشته باشید که برخورداری از آن منوط به نوع اقامت شماست. اطلاعات بیشتر در این مورد را در اینجا بخوانید. در این صفحه نیز اطلاعاتی در مورد اجازه‌ی ورود به بازار کار در آلمان پیدا خواهید کرد.

در صورتی که کارفرما به کارکنان خود حداقل حقوق مصوبه‌ی قانونی را پرداخت نکند، نیز از مصادیق کار مزدی غیر‌قانونی محسوب می‌شود. حداقل دستمزد مصوبه در سال ۲۰۲۵، ۱۲ یورو و ۸۲ سنت در ساعت (ناخالص) است. اطلاعات بیشتر در این مورد را در اینجا خواهید یافت. 

کمیسیون مربوطه در مجلس، میزان حداقل دستمزد قانونی برای سال ۲۰۲۶ را ۱۳ یورو و ۹۰ سنت و برای سال ۲۰۲۷، ۱۴ یورو و ۶۰ سنت در نظر گرفته است که به موجب آیین‌نامه‌ی مصوبه، وزار ت کار موظف به اجرای آن خواهد بود. (وضعیت سال ۲۰۲۵)

کارفرما باید شما را در اداره‌ی تامین اجتماعی ثبت کرده باشد، در غیر این صورت جریمه خواهد شد. 

برای ثبت در اداره‌ی تامین اجتماعی، باید مدارک و اطلاعات زیر را به کارفرما بدهید: 

• شماره‌ی بیمه تامین اجتماعی

• شماره‌ی مالیات

• گواهی بیمه‌ی درمانی 

• نشانی محل زندگی

اگر کارفرمای شما این مدارک و اطلاعات را از شما نخواسته باشد، این احتمال وجود دارد که برای بیمه‌ی تامین اجتماعی ثبت نشده باشید.  نشانه‌ی دیگر می‌تواند این باشد که همیشه دستمزد خود را به صورت نقدی دریافت می‌کنید. در آلمان، معمولا حقوق/دستمزد به حساب بانکی شما واریز می‌شود. می‌توانید از کارفرمای خود بخواهید که پول را به حساب شما واریز کرده و صورت‌حساب پرداخت را برای‌تان ارسال کند.

اگر شک دارید که این کار انجام شده یا خیر، می‌توانید از اداره‌ی بیمه‌ی بازنشستگی یا شرکت بیمه‌ی درمانی خود سوال کنید. پس از شروع کار، کارفرما شش هفته فرصت دارد تا شما را ثبت کند. در برخی از مشاغل، این کار باید تا زمان شروع به کار شما، انجام شده باشد. توضیحات بیشتر را در اینجا ببینید. 

اگر فقط چند ساعت در هفته کار می‌کنید، ممکن است قرارداد شما «قرارداد مینی‌جاب» باشد که البته باز هم باید مراحل قانونی ثبت آن صورت بگیرد. اطلاعات بیشتر در مورد مینی‌جاب را اینجا ببینید. 

پس از ثبت در اداره‌ي بیمه‌ی تامین اجتماعی، یک نسخه از گواهی ثبت برای شما ارسال خواهد شد. 

در صورت هرگونه تردید یا سوال، حتما از مراکز مشاوره‌ی (Faire Integration) کمک بگیرید. اگر در محل کار شما سندیکا یا شورای کارگری (Betriebsrat) وجود داشته باشد، اعضای این شورا نیز می‌توانند به شما کمک کنند. 

(منبع: Faire Integration)

اشتغال به انجام کار مزدی غیر‌قانونی به این معناست که شما و کارفرما سهم بیمه‌ی تامین اجتماعی را نمی‌پردازید. این بیمه برای مواردی مانند بیماری، بیکاری و بازنشستگی کاربرد دارد و تنها در صورتی می‌توانید از مزایای آن برخوردار شوید که سهم خود را از پیش پرداخت کرده باشید. 

همچنین، در صورتی که در محل کار دچار سانحه شوید، قاعدتا می‌توانید از مزایای بیمه‌ي دولتی سانحه استفاده کنید که شامل تمام مخارج درمانی، دوره‌های توان‌بخشی و مستمری آسیب‌دیدگی را پوشش می‌دهد. بنابراین اگر مشغول به انجام کار مزدی غیر‌قانونی باشید، در صورت  بروز سانحه در حین کار، از هیچ‌کدام از این حقوق برخوردار نخواهید بود و در صورتی که مسجل شود کار شما غیر‌قانونی بوده، حتی ادارات بیمه‌ی درمانی دولتی نیز هزینه‌های درمان شما را پرداخت نخواهند کرد. 

علاوه بر این، در صورت اشتغال به انجام کار مزدی غیر‌قانونی، از بسیاری از حقوق قانونی خود محروم خواهید بود. برای مثال، از حمایت قانونی در برابر اخراج، که طبق قانون کار، در موارد مشخص از کارگران رسمی محافظت می‌کند. این قانون در آلمان بسیار جدی بوده و از شما در برابر امکان از دست‌دادن ناگهانی کار محافظت خواهد کرد. 

کارفرمایان از کار مزدی غیر‌قانونی برای دور زدن مقررات حداقل دستمزد قانونی بهره می‌برند. به این معنی که معمولا دستمزد بسیار کمتری می‌پردازند و شرایط کاری نیز نسبت به مشاغل قانونی بسیار سخت‌تر و بدتر است، چون کارفرما بسیاری از موارد قانونی، مثل ساعات استراحت، را رعایت نمی‌کند. 

علاوه بر این، در صورتی که بدون اجازه‌ی کار، مشغول به انجام کار مزدی باشید، مقامات اداره‌ی گمرک می‌توانند این موضوع را به اطلاع اداره‌ی امور اتباع بیگانه برسانند که ممکن است عواقب بدی برای اقامت شما در آلمان داشته باشد. 

نکته‌ی حائز اهمیت: حتی اگر مشغول به انجام کار مزدی غیر‌قانونی باشید، باید دستمزد دریافت کنید. در صورت بروز هرگونه مشکل با کارفرما، حتما به مراکز مشاوره یا اتحادیه‌‌های کارگری (در صورتی که عضو اتحادیه هستید) مراجعه نمایید.

اگر این موضوع مسجل شود، اداره‌ی گمرک می‌تواند آن را به اطلاع مقامات اداره‌ی امور اتباع بیگانه برساند و در این صورت نه تنها در معرض پرداخت جریمه، که شاید اخراج از آلمان خواهید بود. این حکم می‌تواند ممنوعیت ورود شما به آلمان یا اقامت در این کشور را برای پنج سال به همراه داشته باشد. 

کارفرما نیز از عواقب قانونی در امان نخواهد بود: اگر شما نتوانید هزینه‌ی اخراج خود از آلمان را پرداخت کنید، ممکن است کارفرما مجبور به پرداخت بخشی از این هزینه‌ها یا حتی تمامی آن شود. 

حکم اخراج یا ممنوعیت اقامت در آلمان در موارد بسیار خاص اشتغال به کار مزدی غیر‌قانونی صادر می‌شود: برای مثال وقتی که هم خودتان مشغول به چنین کاری باشید و هم افراد دیگری را برای این کار استخدام کرده باشید. همینطور اگر در کنار اشتغال به کار مزدی غیر‌قانونی، مرنکب جرایم دیگری نیز شده باشید. 

در عین حال، اگر هنوز اجازه‌ی اقامت خود را دریافت نکرده باشید، اشتغال به چنین کاری می‌تواند منجر به رد درخواست اقامت شما شده یا حتی در معرض خطر اخراج از آلمان قرار بگیرید. 

در برخی موارد، آژانس کار فدرال باید با کار شما موافقت کند تا بتوانید اجازه‌ی اقامت بگیرید. اگر ثابت شود که مشغول کار غیر‌قانونی هستید، ممکن است این موافقت صورت نپذیرد.

وقتی مجوز کار دارید، این مجوز معمولا برای یک موقعیت شغلی خاص اعتبار دارد که کارفرما موظف است پیش از شروع به کار شما، آن را در یک فرم رسمی توضیح دهد. اطلاعات بیشتر در این مورد را اینجا بخوانید. 

اگر ترفیع شغلی گرفته‌ و قرار است موقعیت بهتری داشته باشید، ممکن است لازم باشد از اداره‌ی امور اتباع بیگانه درخواست تغییر مجوز دهید. عدم انجام چنین کاری می‌تواند به این معنی باشد که بدون آنکه شما یا کارفرمایتان متوجه باشید، مشغول انجام کار غیر‌قانونی هستید. 

در صورت تغییر محل کار یا تغییر کارفرما نیز، باید درخواست تغییر اجازه‌ی کار صورت بگیرد. 

مبنای مبارزه با کار مزدی غیر‌قانونی در آلمان «قانون مبارزه با کار سیاه» (SchwarzArbG) است.  واحد «کنترل مالی کار سیاه» اداره‌ی کل گمرک فدرال و همچنین ادارات مبارزه با کار سیاه در سطح شهرداری‌ها، مسئول مبارزه با تخلفات مربوط به این قانون، هستند.

اداره‌ی گمرک (Zoll) چه چیزی را بررسی می‌کند؟

کارمندان واحد «کنترل مالی کار سیاه» اداره‌ی کل گمرکبررسی می‌کنند که:

•   کارفرمایان کارکنان خود را به درستی در اداره‌ی بیمه‌ی تامین اجتماعی ثبت کرده‌ باشند.  بیمه‌ی تامین اجتماعی شامل بیمه‌ی درمانی، بیمه‌ی مراقبت، بیمه‌ی حوادث، بیمه‌ی بازنشستگی و بیمه‌ی بیکاری است. 

•  کمک‌هزینه‌های دولتی نظیر مانند مزایای بیکاری نوع اول (Arbeitslosengeld I) و یا پول شهروندی (Bürgergeld)به کسی به صورت ناعادلانه پرداخت نشده باشد.

• گواهی اشتغال به کار یا گواهی درآمد جانبی(Nebeneinkommensbescheinigungen)  به درستی صادر شده باشد. 

• اتباع خارجی بدون مجوزهای لازم مشغول به کار نباشند. 

•  نیروی کار غیر‌آلمانی شرایط کاری برابر با نیروی کار آلمانی داشته باشد. 

•  شرایط دستمزد و کار برای نیروی کار که از سایر کشورهای عضو اتحادیه اروپا به آلمان آمده و در اینجا کار می‌کنند، دقیق مراعات ‌شود („Arbeitnehmer-Entsendegesetz“). این مورد همچنان شامل قانون پرداخت حداقل دستمزد (Mindestlohngesetz) نیز می‌شود.

• نیروی کار موظف به پرداخت مالیات، مالیات خود را به درستی می‌پردازد (مانند مالیات بر درآمد و مالیات بر ارزش افزوده).

اداره‌ی گمرک این موارد را بدون اطلاع قبلی و بدون نیاز به دلیل خاصی، بررسی می‌کند. و این بررسی شامل دوره‌های گذشته‌ نیز می‌شود. در جریان این بازرسی‌ها، ادارات و نهاد‌های مختلفی مثل اداره‌ی مالیات، آژانس فدرال کار، واحد صندوق خانواده‌ی این آژانس (Familienkasse) و آژانس فدرال ارتباطات به اداره‌ی گمرک کمک می‌کنند. تمامی این نهاد‌های دولتی به طور مداوم با یکدیگر در ارتباط بوده و در صورت وجود موارد مشکوک اطلاعات خود را رد‌و‌بدل می‌کنند.

ادارات مبارزه با کار سیاه در سطح شهرداری‌ها (die kommunalen Schwarzarbeitsbekämpfungsbehörden) چه مواردی را بررسی می‌کنند؟

این نهاد‌ها مسئولیت بررسی موارد زیر را بر عهده دارند:

• کسب‌و‌کارهای شخصی تعهدات خود در قبال اعلام دقیق نوع فعالیت را انجام داده باشد. 

• ثبت در فهرست صنعت‌گران: وقتی کسی به صورت مستقل و به عنوان کسب‌و‌کار شخصی به حرفه‌ای یدی اشتغال دارد، بعضی از این مشاغل باید در فهرست صنعت‌گران منطقه ثبت شوند. برای مثال، اگر به‌عنوان بنّا، سقف‌ساز یا نقاش فعالیت می‌کنید، حرفه‌ی شما نیاز به کسب مجوز دارد. فهرست کامل حرفه‌هایی که نیاز به مجوز دارند را می‌توانید در اتاق صنایع‌ یدی برلین پیدا کنید. 

کارفرما و نیروی کار، هردو موظف به همکاری با اداره‌ی گمرک هستند. به ویژه در ارتباط با موارد زیر:

• ارائه‌ی اطلاعات درخواست‌شده،

• ارائه‌ی مدارک مربوطه و

• اجازه ورود ماموران گمرک جهت بررسی اماکن و اموال تجاری کارفرما.

کارمندان اداره‌ی گمرک حقوق و وظایفی مشابه با نیروی پلیس دارند و  برای انجام تحقیقات، با دادستانی، پلیس ایالتی و پلیس فدرال همکاری می‌کنند. این کارمندان اجازه‌ی دستگیری افراد و اجرای حکم  بازداشت را نیز دارند.

این مجازات هم شامل کارفرما می‌شود و هم نیروی کار. عدم اطلاع نیروی کار از غیر‌قانونی بودن موقعیت شغلی مورد‌نظر، دلیل موجهی برای برخورداری از مصونیت قضایی و اثبات بی‌گناهی نیست. به این معنی که حتی اگر واقعا نمی‌دانستید که مشغول به انجام کار غیر‌قانونی هستید، باز هم مجازات خواهید شد. 

میزان مجازات بستگی به این دارد که آیا کار غیر‌قانونی به عنوان تخلف اداری طبقه‌بندی شود یا جرم کیفری. از مصادیق تخلف اداری این است که کسب‌و‌کار خود را ثبت نکرده یا حرفه‌ی یدی خود را وارد فهرست صنعت‌گران نکرده باشید یا برای مثال مدارک لازم را به موقع به مقامات دولتی نداده باشید. در این دست موارد، با جریمه‌ی نقدی تا سقف ۵۰۰۰۰ یورو مواجه خواهید شد. 

اگر کار شما جرم کیفری شناخته شود، می‌تواند جریمه‌های سنگین‌تر و یا حتی مجازات حبس به همراه داشته باشد. برای مثال، کارفرمایانی که برای کارگران غیرقانونی یا کارگرانی که اجازه‌ی کار ندارند، حق بیمه‌ی اجتماعی پرداخت نمی‌کنند، با مجازات حبس تا سقف پنج سال، و در موارد خاص حتی مجازات‌های سنگین‌تر، مواجه هستند. این مجازات‌ها همچنین شامل مواردی می‌شوند که کارفرما اتباع خارجی را بدون مجوز یا بدون اجازه‌ی اقامت، یا با شرایط کاری بسیار پایین‌تر از شرایط نیروی کار آلمانی به کار بگیرند

و در نهایت شما، کارفرما‌یتان و یا کسی که انجام خدماتی را به شما سفارش می‌دهد، ممکن است به دلیل فرار مالیاتی مورد پیگرد قانونی قرار بگیرید. این مورد نیاز مجازات نقدی  و یا حبس به دنبال خواهد داشت. اگر به عنوان تبعه‌ی غیرآلمانی، بدون اجازه‌ی کار مشغول به کار باشید، با جریمه‌ی نقدی تا سقف ۵۰۰۰ یورو مواجه خواهید بود. 

اگر در حال دریافت Bürgergeld باشید و هم‌زمان کار مزدی انجام دهید و حین انجام کار دستگیر شوید،  با مجازاتی شدید روبرو خواهید شد. زیرا کسی که این کمک‌هزینه را دریافت می‌کند، قانونا موظف است تا تمام درآمدهای خود را به جاب‌سنتر اعلام کند. این درآمدها (تا حدی) در محاسبه‌ی میزان کمک‌هزینه‌ی دریافتی لحاظ می‌شوند. اگر شما جاب‌سنتر را از این درآمدها مطلع نکنید، به نوعی در حال دریافت غیرقانونی مزایای اجتماعی هستید که از مصادیق «کلاهبرداری از سیستم خدمات اجتماعی» (Leistungsbetrug) خواهد بود. علاوه بر این، دریافت‌کنندگان Bürgergeld که به‌طور غیرقانونی مشغول به کار هستند، مرتکب جرم فرار مالیاتی نیز می‌شوند. اگر اداره‌ی گمرک ثابت کند که به عنوان دریافت‌کننده‌ی کمک‌هزینه، به کار غیرقانونی اشتغال دارید، ممکن است مجبور به بازپرادخت بخشی یا تمام کمک‌هزینه شوید. بعلاوه، خطر جریمه‌ی نقدی یا سقف پنج سال حبس نیز شما را تهدید می‌کند. در موارد بسیار جدی مجازات حبس می‌تواند حتا ده سال باشد.

کار مزدی غیر‌قانونی نه تنها در بین افراد بیکار یا صاحبان مشاغل آزاد، بلکه در بین کارگران استخدامی نیز رایج است. اگر علاوه بر کار مزدی قانونی، به کار غیر‌قانونی نیز مشغول باشید، مرتکب جرم کیفری شده‌اید و اگر کارفرما متوجه این موضوع شود، این مورد می‌تواند دلیلی برای فسخ قرارداد بدون نیاز  اطلاع قبلی باشد. در چنین حالتی کارفرما می‌تواند شما را به دلیل رفتار حرفه‌ای‌تان اخراج کند. برای مثال زمانی که برای رقبای کارفرما کار کرده باشید یا به واسطه‌ی کار غیر‌قانونی، مشتریان بالقوه‌ی کارفرمای خود را اصطلاحا «دزدیده» باشید. 

اما آنچه اهمیت دارد، شرایط مشخص هر مورد، به‌صورت مجزا است. به این معنی که در چنین مواردی، دادگاه کار  (Arbeitsgericht) تصمیم می‌گیرد که آیا اخراج فوری به دلیل اشتغال غیرقانونی معتبر و قانونی بوده است یا خیر. 

انجام کار برای کسی بدون دریافت دستمزد، نه کار غیر‌قانونی بلکه لطف یا کمک است.  این موضوع با جزئیات بیشتر قانون مبارزه با کار سیاه Schwarzarbeitsbekämpfungsgesetz (SchwarzArbG)  توضیح داده شده است. به موجب این قانون، انجام کارهای زیر غیر‌قانونی محسوب نمی‌شود:

•  کار برای اقوام و آشنایان

•  در قالب کمک به همسایه‌ها

• در قالب کمک شخصی (مثلاً هنگام اجرای یک پروژه ساختمانی)

• به عنوان لطف و کمک

یعنی اگر برای اعضای خانواده، دوستان، همسایه‌ها یا همکاران خود بصورت داوطلبانه و بدون دریافت دستمزد کاری انجام دهید، کار غیر‌قانونی انجام نداده‌اید.  حتی اگر بابت قدردانی مقداری پول نیز دریافت کنید، باز هم این کار غیر‌قانونی نیست، زیرا این فعالیت برای کسب درآمد و بصورت متواتر و پیوسته انجام نشده است. ولی اگر برای مثال به طور منظم  بابت کوتاه کردن چمن خانه‌ی همسایه پول دریافت کنید، این مورد می تواند کار مزدی غیر‌قانونی محسوب شود.

خویش‌کارفرمایی‌ صوری (Scheinselbstständigkeit) نوع خاصی از اشتغال غیرقانونی است: این وضعیت زمانی اتفاق می‌افتد که به صورت رسمی به‌عنوان خویش‌کارفرما کار کنید، اما در واقع فقط برای یک شرکت فعالیت کرده و در آنجا به‌طور مستقل تصمیم‌گیری نمی‌کنید. این یعنی شما فقط در ظاهر خود‌کارفرما هستید، اما در عمل مانند یک کارمند استخدامی با شما رفتار می‌شود.

در چنین حالتی، شرکت باید شما را به‌صورت رسمی استخدام کرده و حق بیمه‌های اجتماعی و مالیات بر درآمد پرداخت کند. اشتغال به‌صورت خویش‌کارفرمایی صوری در آلمان جرم محسوب می‌شود. این موضوع هم برای کارفرمایان و هم برای افراد انجام‌دهنده‌ی کار تبعات قانونی دارد.

برای کسب اطلاعات بیشتر در مورد تفاوت بین خویش‌کار‌فرمایی واقعی و خویش‌فرمایی صوری، می‌توانید به وب‌سایت اداره‌ی بیمه‌ی بازنشستگی آلمان مراجعه نمایید.

فعالیت غیر‌قانونی تقریباً در همه‌ی مشاغل ممکن است، به ویژه در ساخت‌وساز، رستوران‌ها، هتل و اماکن اقامتی، حمل‌و‌نقل مسافر، باربری، ترابری، صنایع نمایشگاهی و سرگرمی، جنگل داری، نظافت ساختمان، ساخت و ساز و صنعت فرآورده‌های گوشتی. از آنجایی که مقامات مسوول اغلب در این اماکن با اشکال مختلف کار غیرقانونی مواجه می‌شوند، طبق قانون مبارزه با کار سیاه Schwarzarbeitsbekämpfungsgesetz (SchwarzArbG)  افراد شاغل در این اماکن باید همیشه کارت شناسایی همراه داشته باشند.

اگر مطمئن نیستید کاری که انجام می دهید قانونی است یا خیر، و یا نمی‌دانید که آیا کارفرما شما را  ثبت کرده است یا خیر، حتما با مرکز مشاوره‌ی  Fair Integration، یا اتحادیه‌ی کارگری خود ( در صورت عضویت) تماس بگیرید!

اشتغال غیر‌قانونی می تواند مشاغل عادی را به خطر بیندازد: از آنجایی که هیچ مالیاتی برای کار غیر‌قانونی پرداخت نمی‌شود، نیروی کار در این بازار ارزان‌تر است. علاوه بر این، دولت درآمد مالیاتی خود را از دست می‌دهد. به عنوان مثال، در سال ۲۰۲۱، واحد کنترل مالیاتی کار سیاه Finanzkontrolle Schwarzarbeit بیش از ۴۸۰۰۰ کارفرما را بررسی و بیش از ۱۲۰۰۰۰ پرونده‌ی کیفری را آغاز کرده که برآورد تقریبی خسارت مالیاتی و بیمه‌ی تامین اجتماعی به واسطه‌ی این موارد حدود ۷۹۰ میلیون یورو گزارش شده است.